İnsanoğlu dünya misafirhanesinde azalan vaktini uzatmak için uğraşıp duruyor. Ve kısmen de başarıyor. Ömür uzadı. Ama uzayan, ömrün yaşlılık devresi oldu. Bu uzun yaşlılık dönemi geleceğin en önemli sorunlarından ve bilinmezlerinden oldu. Yaşlılığın bakımı üzerine devlet politikaları oluşturuluyor. Fakat daha büyük sorun; sosyal hayat içinde yaşlı olmak. Çünkü yeni nesil yaşlılar öncekilerden çok farklı olmak zorunda. ZAMAN – 24 -MART-2013
Gençlik çok değişti. Aslında bu cümle daha çok ‘zamane gençliği bozuldu’ diye kullanılır. Şikâyet tonuyla. Yaşlıların bu karalama kampanyası karşısında, gençliğin eli kolu bağlıdır. Her daim bir vicdan azabı, suçluluk duygusuyla yüklüdür. Bilmez ya eski zamanları… Bilse, zamane gençliğinin değişmesinden şikâyet eden yaşlıların da eski zaman yaşlılarına benzemediğini yüzlerine vururdu. Nerede o aksakallı tonton dedeler, nur yüzlü, beyaz örtülü nineler! Onların da nesli tükeniyor.
Bugün kimse ileride, yani yaşlanınca nur yüzlü bir nine ya da aksakallı bir dede olma niyetinde değil. Bilakis herkes hep genç kalma derdinde. Bunu da dert etmek zorunda. Sağlıklı, başarılı ve aktif yaşlanan bireyler olmaya çalışmalı. Dünya nüfusunun hızla yaşlandığı bu çağda devletlerin ‘kıdemli vatandaş’larından istediği de bu. Çünkü çekirdek aile, kalabalık şehirler, azalan vakitler, yoğunlaşan hayatlar yaşlıları özellikle de bakıma muhtaç yaşlıları aktif hayat içinde tutamıyor.
Maalesef geleneksel tipteki yaşlıların büyükşehirlerdeki evlerde de yeri yok. Ebeveyn odası, çocuk odası ve salondan ibaret apartman dairelerinde bilge ve hasta bir dedeye yatacak yer yok. Çekirdek aile bireyleri okula ve işe giderken, ağzı dualı nineye bütün gün evde oturmaktan başka yapacak iş kalmıyor.
Modern toplumlarda yaşlılığın statüsü düştü
Hacettepe Üniversitesi Aile ve Tüketici Bölümü’nden Doç. Dr. Oya Hazer modern toplumlarda yaşlılığın statüsünün düştüğünü söylüyor. Eğitim imkanlarının kısıtlı olduğu önceki yüzyıllarda görmüş-yaşamış kişiler olduğu için yaşlılar bilgi kaynağıydı, belli bir prestijleri vardı. Sorun olarak görülmezlerdi. Aynı zamanda Yaşlılık Platformu yönetiminde olan Hazer, “Yaşlılığa geçiş insanlarda depresyona sebep olmuyordu.” diyor. Modernleşme ve kentleşme yaşlıların statüsünü temelden sarstığı gibi yaşlıların psikolojisini de olumsuz etkiliyor. Peki, yeni dünya düzeni, ömrü uzayan, sayısı artan yaşlı nüfus için ne düşünüyor? Hazer, teknoloji firmalarının yaşlıları ekonomiye ve hayata kazandırmak için çalışılmakta olduğunu söylüyor. Onlar için bilgisayar teknolojileri, yapay zekalar geliştiriliyor. Yani internet ve sosyal medya çağı gençleri olarak bizler yaşlanınca da bu teknolojileri kullanmaya devam edeceğiz.
Japon turistleri düşünün… Beli iki büklüm kadınlar-erkekler ellerinde son model fotoğraf makineleri Kapadokya, Konya, İstanbul’u geziyor. Avrupa’daki yaşlılar kitaplarını kafelerde okuyor, Amerika’dakiler garsonluk yapıyor. Batı toplumlarının moda ikonu pop nineler, fotoğraf/resim sergilerinin vazgeçilmez ziyaretçileri popüler kültür dedeleri… (Bakınız onların fotoğraflarını ve hikâyelerini yayınlayan moda blogları.) İşte geleceğin yaşlı profili böyle. Türkiye’de yeni nesil yaşlılar için vakit biraz erken. Bilgi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü hocası Prof. Dr. Alan Duben, “Türkiye ‘ikinci demografik geçiş’ olarak bilinen bir süre içinde.” diyor. Duben, on yıllar içinde Türkiye’de de Avrupa, Japonya ve birçok yerde olduğu gibi nesiller arasındaki denge kesin şekilde değişecek. Yaşlılık Platformu koordinatörü Prof. Dr. Nuran Akdemir de gelecekte yaşlıların daha aktif bir hayat yaşayacaklarını söylüyor.
Artık yaşlı, emekli ve göbekli değil; yaşlı, dinamik ve fit olunacak
Prof. Dr. Banu CANGÖZ (Hacettepe Üniversitesi Geriatrik Bilimler Araştırma ve Uygulama Merkezi Mdr. Yrd.): Yaşam beklentisinin görece daha az olduğu dönemlerde insanlar yaşama yıllar katmayı hedeflerken, bundan sonraki hedef yıllara yaşam katmak olarak değişecek. Günümüzde “başarılı yaşlanma” kavramı giderek yaygınlaşmakta. Kozmetik, plastik cerrahi, spor, sosyal hayat (hobiler, seyahat etmek, görmek, eğlenmek, hobilerle uğraşmak, sanatsal etkinliklere katılım gibi), yaşam boyu öğrenme, teknoloji başarılı yaşlanma kavramı için hizmet ediyor. Geleceğin yaşlıları, yaşamanın, yaşlılığın tadını çıkarma hedefli olacak. Bunun için mükemmeliyetçilik fantezilerinden uzak duracak. Gençlikte yapamadıklarını veya yapmaya zaman ayıramadıklarını gerçekleştirmek motivasyonu ile yaşamlarının son dönemlerini verimli ve dolu dolu geçirmeyi amaçlamaktadırlar. Bu dinamik yaşlı tablosu, daha önceki yıllarda görmeye alıştığımız emekliye ayrılmış, köşesine çekilmiş, sosyal hayattan izole olarak yaşayan, halk arasında “ununu elemiş eleğini duvara asmış” olarak tabir edilen, kendisine biçilen tek iş torun bakmak olan, “yaşlı ve aksi ihtiyar” tiplemesinden oldukça farklıdır. Hayatın içinde, sosyal olaylarda öncelikli söz sahibi olmak isteyen ve “Ombudsman” veya “akil adam” olarak talep edilen, çok çeşitli uğraşlara ve ilgilere sahip yeni nesil yaşlı tipine bundan sonraki yıllarda sıklıkla rastlayacağız. Sanılanın aksine “insanlar yaşadıkça değil, yaşamadıkça yaşlanırlar”.
Yeni nesil yaşlılar, sosyal medya ile yalnızlıklarını unutmak istiyor
Darülaceze Müessese Müdürü Nevzat Bayhan, söze her çağda insanların ihtiyaçlarının farklı olduğunu söyleyerek başlıyor. Mesela geçmiş zamanlarda insanlar özellikle yaşlılar gıda ve giysi mağduruyken günümüzde yaşlılar sosyal medya imkânlarını kullanamadıkları zaman kendilerini gariban hissediyormuş. Bayhan, “Eskiden barınma yeri ve temel ihtiyaçları giderilince mutlu oluyordu. Bugün istekleri ve temel ihtiyaçları değişti. Televizyon, cep telefonu, internet ve iPad istiyor. Bunlarla bütün dünyayla irtibatta olmayı istiyor. Hâlbuki 10 sene öncesine göre bunlar ihtiyaç olarak görülen şeyler değildi. Bizim burada televizyonun dinlenme odasında olması yeterliyken artık odasında istiyor. 5 sene sonra yaşlılar için sosyal medya çok önemli olacak. Çünkü yaşlılar sosyal medyada yalnızlıklarını unutmak isteyecekler.” diyor. Bayhan’a göre yaşlılarda değişmeyen tek şey şefkat ve ilgi isteği. Dünyada yaşlı nüfusunun artması ve uzun yaşlılık dönemi için bakım ve sağlık hizmetleri kadar istihdam da gerektiğini söylüyor. Yani ileride yaşlılar bedenlerini çok zorlamayacakları işlerde çalışacaklar.